Hoewel geen enkele verdachte in een strafzaak tot antwoorden kan worden verplicht, is het volgens vaste rechtspraak wel zo dat het uitblijven van een aannemelijke verklaringen nadelige gevolgen voor de verdachte kan hebben. Sommige omstandigheden ‘schreeuwen’ om een verklaring van de verdachte. Bijvoorbeeld als DNA op de plaats delict wordt aangetroffen. Ook in bepaalde witwaszaken kan een actieve proceshouding van de verdachte worden verwacht. Hier ga ik nader op in.

Wat is witwassen

Er is sprake van opzetwitwassen als iemand de werkelijke aard of herkomst van een voorwerp (geld of goed) verbergt of verhuld, terwijl hij weet dat het voorwerp afkomstig is van een misdrijf. Ook lichtere varianten, zoals schuldwitwassen, zijn strafbaar gesteld om het (financiële) systeem niet te laten vermengen met gelden die van misdrijf afkomstig zijn. Het is echter in veel witwaszaken niet duidelijk of de betreffende gelden of goederen daadwerkelijk van misdrijf afkomstig zijn. Kan de verdachte dan toch worden vervolgd wegens witwassen?

Het zes-stappenarrest van het Gerechtshof Amsterdam

Ook in zaken waarin het niet zeker is dat de aanwezige voorwerpen van misdrijf afkomstig zijn kan het OM overgaan tot vervolging van een verdachte. Het Gerechtshof Amsterdam heeft aan de hand van een stappenplan in een uitspraak uiteengezet wat achtereenvolgens van het OM en de verdachte worden verwacht als er geen bewijs is voor een gronddelict:

Stap 1: Is er geen direct bewijs voor een specifiek gronddelict?

Stap 2: Zo nee, is er sprake van een vermoeden van witwassen?

Stap 2: Zo ja, kan de verdachte een verklaring geven over de herkomst van de voorwerpen, zoals geld of crypto?

Stap 3: Zo ja, is de verklaring over de herkomst van het voorwerp concreet, min of meer verifieerbaar en op voorhand niet hoogst onwaarschijnlijk?

Stap 4: Zo ja, heeft het Openbaar Ministerie de verklaring van de verdachte voldoende onderzocht?

Stap 5: Als na onderzoek kan worden uitgesloten dat de voorwerpen een legale herkomst hebben, blijft een illegale herkomst over en kan er gesproken worden van witwassen.

Witwasindicatoren

In witwaszaken is het van groot belang om te weten of aan de derde stap wordt toegekomen. Alleen dan is een verdachte een (concrete, min of meer verifieerbare) verklaring verschuldigd. Aan de derde stap wordt pas toegekomen als er sprake is van een vermoeden van witwassen. Voor de vraag of er sprake is van een vermoeden van witwassen wordt gebruik gemaakt van witwasindicatoren die regelmatig worden ge-updatet door het Anti Money Laundering Centre (AMLC). Met name wordt gekeken naar witwastypologieën en feiten van algemene bekendheid. Als iemand bijvoorbeeld grote hoeveelheden geld in kleine coupures vervoert, kan van de verdachte doorgaans een verklaring worden verwacht. In de gedachtegang van het AMLC neemt alleen iemand die iets te verbergen heeft zulke grote veiligheidsrisico’s. Als de omstandigheden te verdacht zijn en geen verklaring afgeeft, die niet concreet, min of meer verifieerbaar en op voorhand niet hoogst onwaarschijnlijk te noemen is, kan een veroordeling wegens witwassen volgen.

Levert de aanwezigheid van een witwasindicator altijd een vermoeden van witwassen op?

 De aanwezigheid van een witwasindicator betekent niet per se dat de omstandigheden zodanig zijn dat er zonder meer sprake is van een witwasvermoeden. Uit verschillende uitspraken blijkt dat de rechtbank ook oog heeft voor feiten en omstandigheden die naast de witwasindicatoren bestaan. De rechtbank Overijssel sprak iemand vrij van witwassen omdat het vervoeren van grote contante geldbedragen vanuit Zwitserland weliswaar een indicatie voor witwassen opleverden, maar geen grond voor een witwasvermoeden, omdat het geld te herleiden was tot vermogen op buitenlandse bankrekeningen. In een uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland uit 2024 wordt evenmin toegekomen aan de derde stap, ondanks dat iemand een half miljoen euro in ‘sealbags’ in zijn huis had verstopt. Dat iemand grote geldbedragen in zijn huis verstopt betekent niet per se dat iemand de criminele herkomst probeert te verbergen. Inbrekers mogen het geld bijvoorbeeld ook niet vinden. Wel is het zo dat na zulke uitspraken de lijst met witwastypologieën door het AMLC nog eens wordt ge-updatet.

Uit het voorgaande blijkt dat in witwaszaken een verklaring niet altijd geëist kan worden. Zelfs niet als er sprake is van verdachte omstandigheden. Raadpleeg altijd een advocaat voordat u een verklaring aflegt.

Mr. D.M. Penn